yuxu

is.

1. Dövraşırı yatmaq şəklində davam edən fizioloji hal (bu zaman beyin – şüur tamamilə, ya da qismən fəaliyyətdən qalır, bir sıra fizioloji proseslər zəifləyir və bədən dincəlir). Yuxudan ayılmaq. Yuxu zamanı. Yuxuda və ayıqlıqda. Uşağa yuxu lazımdır. – Bəs ki verməz yuxu göz açmağa fürsət kimsəyə; Sübh gün şəmilə hər gün çeşmi-bidar axtarır. Qövsi. Bunlar yuxudan ayılır, dava başlanır. Ü. H.. Yuxun(uz) şirin olsun! – yatmağa gedənlərə rahat yuxu arzusu. Yuxusu gəlmək – yuxulamaq, yatmaq ehtiyacı hiss etmək. Yuxun gəlməmiş yerini sal. (Ata. sözü). Yuxusu qaçmaq – hər hansı bir səbəb üzündən, yaxud səbəbsiz yuxusu pozulmaq, daha yatmaq istəməmək. Şairin gözündən yuxusu qaçmış; Hərbin əjdahası, qorxunc, dəhşətli; Cəhənnəm sayağı ağzını açmış. Şəhriyar. Yuxusuna haram qatmaq – 1) bax yuxu qaçırtmaq; 2) vaxtından tez ayılmaq. Yuxusunu almaq – yatıb dincəlmək, doyunca yatmaq. Yuxusunu qaçırtmaq – yuxusunun pozulmasına səbəb olmaq. Yuxuya batmaq – bərk yuxulamaq, yatmaq. Yuxuya getmək – mürgüləyərək yatmaq, yuxulamaq. Paşa göy otun üstündə uzandı, gün kürəyinin arasını qızdıranda şirin yuxuya getdi. «Aşıq Ələsgər». Yuxuya qalmaq – yatıb qalmaq, vaxtında oyana bilməmək. Həmişə dan yerinə səda düşəndə ayaq üstündə olub qapı-bacada hərlənən qız <Salatın>, yatıb yuxuya qaldı. İ. Ş.. Yuxuya vermək – 1) yuxulatmağa çalışmaq, gözü yuxuya gedincə gözləmək. <Şahqulu:> Meyitini görüm, mən heç sarsaq deyiləm. . . Bircə de görüm, gecələr bizi yuxuya verib bəyimin otağında nə qayırırsan? N. Vəzirov; 2) məc. yuxulatmaq, iğfal etmək, aldatmaq. Gözlərindən yuxu tökülmək – bərk yatmaq istəmək. Gözünə yuxu getmək – yuxulamaq. Gözümə necə yuxu getdiyini xatırlamıram. M. Hüs.. Gözünə yuxu getməmək – yuxulaya bilməmək, yata bilməmək, yuxusu qaçmaq. <Çərkəz> yorğana bürünən kimi xoruldadı. Şamxalın isə gözünə yuxu getmədi, arxası üstə uzanaraq əllərini başının altında daraqladı. İ. Ş.. Qəflət yuxusu – bax qəflət. Qış yuxusu, yay yuxusu – qışda və ya yayda bəzi heyvanlarda əmələ gələn yuxululuq (uyuşuqluq) halı. Ölü kimi yatmaq – çox bərk və rahat yatmaq.

2. Bax yuxugörmə. Dəhşətli yuxu. Yuxuya inanmaq. Yuxusunu yozmaq. – Yuxunun yanlışı olar, yalanı olmaz! (Ata. sözü). <Mərcan bəy:> Görəsən, bu yuxudur, yoxsa gerçəkdir? Ü. H.. Yuxu görmək – yuxuda ikən cürbəcür şeylər (hadisələr, surətlər və s.) görmək. Bu gecə pis yuxu gördüm. – <Mərcan bəy:> Yox-yox, bu, yuxudur. . . Mən yuxu görürəm. Ü. H.. Yuxusu çin olmaq – yuxuda gördüyü şey həyata keçmək. Yuxusuna da gəlməmək (girməmək) – heç xəyalında da olmamaq, heç düşünməmək, ağlına belə gətirməmək. Yuxusuna girmək (gəlmək) – bir şeyi yuxuda görmək. Bakıdan beş gün ayrılanda yuxuma Xəzər girir. N. R.. // Qeyri-real, xəyali, gerçək olmayan şey haqqında. Bunların hamısı bir yuxu imiş. Yuxusunda da görməmək – heç ağla gəlməyən, mümkün hesab edilməyən şey haqqında. Utanmaq bilməzlər, həya etməzlər, insaf, vicdan, mürüvvət heç yuxularına da girməz. N. V..

◊ Yuxu kimi (gəlmək) – tamamilə unudulmuş bir şey, hadisə haqqında. Bu əhvalat adama yuxu kimi gəlir.